Thơ

                         Một KSCN09

 

Nếu ta đi tìm những bài thơ về mùa thu hay xuân thì nhiều lắm, còn thơ về mùa hè thì thật hiếm hoi. Cái gì hiếm thì quý. Nói về mùa hè giữa mùa đông thì lại càng hiếm hơn, nghĩa là lại càng quý hơn phải không các bạn? Chẳng khác gì chúng ta đang ăn quả trái mùa.

Trước hết, để biết về cái nóng mùa hè xứ Bắc thế nào, ta hãy nghe cụ Nguyễn Khuyến viết về nó :

Cái nóng nung người, nóng nóng ghê...

Nóng như nung thì đủ biết nó nóng như thế nào. Người ta nung gạch ý mà! Chỉ một câu ngắn ngủi ấy, nó đủ hàm chứa cái nóng mùa hè miền Bắc ra sao. Bên cái nóng như nung, ta còn có biết bao nhiêu hình ảnh của hè qua những buổi trưa nắng cháy, buổi chiều tà hay đêm trăng sáng. Mỗi thời điểm đều mang nét đặc thù riêng của nó. Cái đáng nói nhất vẫn là cảnh sinh hoạt ở thôn quê. Thôn quê luôn là nguồn cảm hứng của thi nhân.

Khi nói đến hè thôn quê miền Bắc là người ta hình dung ngay ra cái cổng làng với cây đa, những con trâu nằm nhai cỏ lười biếng, những cô thôn nữ dừng chân bên lũy tre lặng gió phe phẩy chiếc nón lá, tiếng võng đưa kẽo kẹt, tiếng gà gáy trưa... hình bóng chiếc diều đứng gió giữa trời xanh, bà hàng thiu thiu ngủ... Đấy là những hình ảnh rất quen thuộc mà bất cứ người dân quê miền Bắc nào cũng thấy và sống trong đó. Thi sĩ Bàng Bá Lân (BBL) đã góp nhặt tất cả những hình ảnh ấy vào một bài thơ như bức họa “trưa hè“ nơi đồng quê dưới đây.

Chúng ta hãy nghe và rung động với những dòng thơ chân quê mộc mạc nhưng đượm tình quê hương này nhé:

Dưới gốc đa già, trong vũng bóng

Nằm mát đàn trâu ngẫm nghĩ nhai

Ve ve rung cánh ruồi say nắng,

Gà gáy trong thôn những tiếng dài

Trời lơ cao vút không buông gió,

Đồng cỏ cào phô cảnh lượt hồng.

Êm đềm sóng lụa trôi trên lúa,

Nhạc ngựa đường xa rắc tiếng đồng

Quán cũ nằm lười trong sóng nắng,

Bà hàng thưa khách ngả thiu thiu,

Nghe mồ hôi chảy dầm như tắm...

Đứng lặng trong mây một cánh diều

Cành thưa, nắng tưới, chim không đứng,

Quả chín bâng khuâng rụng trước hè

Vài cô về chợ buông quang thúng

Sửa lại vành khăn dưới bóng tre

Thời gian dừng buớc trên đồng vắng,

Lá ngập ngừng sa nhẹ lướt ao

Như mơ dường khói lên trời nắng,

Trường học làng kia tiếng trống vào.

(BBL)

Đọc bài thơ này ta thấy ngay được cái cảnh trưa hè ở thôn quê miền Bắc. Có một điều lời thơ nhẹ nhàng quá, êm ả quá, người đọc chỉ thấy cái yên tĩnh của trưa hè mà không thấy được cái nóng sôi sục đến gà thôi gáy, chó biếng sủa của nó. Mặc dù cụ BBL vẫn dùng những tiếng của “nóng” nhưng sao tôi vẫn không thấy nóng. Cụ tả :

       Ve ve rung cánh ruồi say nắng

Nhưng bên cạnh đó:

       Nằm mát đàn trâu ngẫm nghĩ nhai

Ta thấy trâu nằm mát ngẫm nghĩ nhai thì đâu còn thấy nóng gì nữa nhỉ? Rồi những câu thơ như :

 

Êm đềm sóng lụa trôi trên lúa

Nhạc ngựa đường xa rắc tiếng đồng.

Ta lại thấy man mát là đằng khác vì gió đã làm lúa tạo nên sóng lúa thì mát quá rồi. Lại thêm ngựa chạy trong nắng để rắc tiếng đồng thì nóng ở chỗ nào mới được chứ! “Rắc” thì thảnh thơi quá, nhàn tản quá. Cứ như đi tản bộ vậỵ

Trong bài này, nhà thơ BBL dùng một vài chữ thật tài tình, tôi hết sức thán phục như :

       Bà hàng thưa khách NGẢ thiu thiu

NGHE mồ hôi chảy dầm như tắm...

ĐỨNG lặng trong mây một cánh diều.

Cái hay của nhà thơ là chỉ cho bà hàng NGẢ thiu thiu thôi chứ không được NGỦ thiu thiu. Chính chỉ NGẢ thiu thiu nên mới NGHE được tiếng mồ hôi chảy. Nhà thơ dùng chữ NGHE thật tuyệt làm sao. Không gian im lặng đến nghe được mồ hôi chảy thì im lặng quá. Nhìn mồ hôi chảy thì có gì là yên tĩnh, NGHE được mồ hôi chảy thì thật yên lặng đến tuyệt đối. Thêm vào đó, hình ảnh chiếc diều nhà thơ đưa vào đoạn này đã làm cái yên lặng lại càng trở nên yên lặng hơn về mặt hình ảnh :

Đứng lặng trong mây một cánh diều.

Chưa hết, nhà thơ còn dùng âm thanh nữa, làm cho bức tranh quê của nhà thơ sinh động thêm lên, không cứng nhắc, không im lìm chết cứng. Cụ BBL đã điểm vào cái yên tĩnh đó tiếng trống trường.

Trường học làng kia tiếng trống vào.

Có những âm thanh làm phá tan cái yên tĩnh, nhưng cũng có những âm thanh nếu ta khéo sử dụng sẽ làm tăng thêm cái yên tĩnh ấy lên như tiếng võng đưa, tiếng ru con rời rạc hay tiếng gà gáy trong thôn... chẳng hạn.

Ta thấy thơ cụ BBL nặng về cảnh hơn về tình. Cụ nhìn cảnh chung quanh cụ mà vẽ nên bức tranh như người chụp ảnh, có sao ghi vậy. Thỉnh thoảng cụ điểm thêm tí màu sắc, tí âm thanh mà thôi. Nhìn chung, bức tranh cụ vẽ có tính cổ điển, thiếu sáng tạo, nhưng rõ ràng đây là một bức tranh tuyệt đẹp.

Nếu bài thơ của cụ có thêm hình ảnh và âm thanh của chiếc võng đưa thì ta có thể đưa vào cái yên tĩnh này gợn lên một chút ĐỘNG của TÌNH. Ta có thể điểm vào bức tranh hè kia hình ảnh đầy khêu gợi nhưng chân phương của một cô thôn nữ nằm đưa võng để lộ những phần da thịt trắng nuột nà nửa kín nửa hở của đôi chân mỗi khi cô dang chân rộng một cách hớ hênh để đu đưa chiếc võng nhanh hơn. Những giọt mồ hôi lấm tấm trên trán, những sợi tóc mây dính trên da mặt ửng hồng vì nóng. Hơi thở phập phồng căng tràn nhựa sống dưới lớp yếm hồng, vô tình không che hết bụng. Những tiếng võng đua như làm tăng thêm cái không gian yên tĩnh và như dể mặc chàng trai đa tình đang lén lút nhìn trộm cô thôn nữ ngủ trưa. Trong cái trưa hè oi ả đó, chỉ một chút hình ảnh đó, ta có thể thấy cái “động” trong lòng người trai trẻ và gắn cho cảnh vật ấy thêm một chút TÌNH.

Tiện đây, để làm bớt cái nóng oi ả của trưa hè, ta hãy cùng nhau nói một tý về CÁI VÕNG nhé. Hãy nghỉ ở đây để hứng chút gió của đồng nội hay phe phẩy chiếc quạt mo rồi làm một hơi điếu cầy trước khi ta tiếp tục hành trình vào khung trời nóng bỏng của mùa hè. Nói đến chiếc võng, là nói đến hình ảnh đặc trưng của quê hương ta. Nếu ta chỉ nói đến cô thôn nữ nằm trên võng đu đưa trong buổi trưa hè thì quả thật không đủ . Ta hãy nhìn thêm hình ảnh của bà mẹ ru con hay bà ru cháu.

Nhân đọc bài thơ của cụ BBL về cái võng tôi cũng xin mượn tạm vài ý của cụ sau đây:

Cái võng là cái nôi của trẻ sơ sinh, là cái đu của trẻ nhỏ, là cái giường của người lớn ngả lưng, là nơi phát xuất ra những tiếng ru con của tình mẫu tử. Nó cũng là chứng nhân của những vui buồn, chia ly, đoàn tụ. Nhưng cái độc đáo nhất của võng vẫn là những bài ru con đã gắn liền với nó như bóng với hình. Tiếng võng không thể thiếu ca dao, ru con... Và ngược lại những lời ru con trong dân gian không thể vắng bóng của những tiếng võng đưa.

Ta say sưa

Nghe tiếng võng đưa

Ru hồn mơ

Trong lời thơ

Dân tộc

Mơ màng lắng nghe tiếng khóc,

Của thời măng sữa xa xôi

Àø ơi... Ạ à ời...

Cót ca cót két

Muôn đời

Nhịp thơ...

       

       Tiếng võng đưa

Cót ca cót két

Trưa hè nóng khét

Bà ru cháu say sưa...

       

       Tiếng võng đưa

Cót ca cót két

Mẹ đi biền biệt

Chị ru em ời ời...

       Tiếng võng đưa

Cót ca cót két

Đêm dài mưa rét

Mẹ ru con mơ màng...

       Dân tộc Viet Nam

Lớn trong tiếng võng,

       Dân tộc Việt Nam

       Già trong lời ru

Êm đềm theo tiếng võng đưa

Nhịp thơ dân tộc

Của thời măng sữa xa xôi.

(BBL)

Bài thơ Tiếng Võng Đưa không dừng ở đấy mà đưa ta về với những lời ca ru con ngọt ngào của ngưới dân quê 3 miền. Ngay ở thành thị cũng không vắng tiếng ầu ơ vang lên trong xóm, nhưng nó không làm ta xúc động bằng những tiếng ầu ơ ở miền quê thôn dã. Theo cụ BBL, mỗi địa phương có những điệu ru con riêng của nó, và điệu nào cũng trầm buồn, cùng gởi gấm tâm sự của người ru vào những lời ca tiếng hát của điệu ru con.

À ời... cái ngủ mày ngủ cho lâu

Mẹ mày đi cấy ruộng sâu chưa về

       Bắt được con cá rô trê

Nắm cổ lôi về cho cái ngủ ăn...

Lòng như dâng cao niềm cảm xúc với những điệu ru miền Bắc. Ta lại được tiếp nối niềm cảm xúc ấy bay xa tới một thôn xóm xa xôi miền Nam trù phú, ruộng đồng thẳng cánh cò bay :

Ầu ơ... gió đưa cây cải về trời

       Rau răm ở lại chịu lời đắng cay!

Những lời ru con không phải chỉ để đưa đứa bé vào giấc ngủ, mà người ru còn gửi vào mây vào gió, vào những oi ả của trưa hè, vào ánh trăng khuya hay đêm đông lạnh lẽo những lời tâm sự của lòng mình.

Anh đi đằng ấy xa xa

Để em ôm bóng trăng tà năm canh,

Nước non nặng một lời tình,

Nhớ ai, ai có nhớ mình hay không?

(BBL)

Tiếng hát lời ru như quyện vào với võng, vào hồn người từ thuở lọt lòng, và cũng lớn lên trong tiếng võng đưa. Ai đó, khi phải xa quê hương, khi nghe lại tiếng võng đưa với lời ru êm dịu ngọt ngào từ thôn vắng thì hình ảnh người đàn bà VN đảm đang được hiện ra rõ nét.

Và cũng buồn thay, chàng trai nào đó đi xa, nay trở lại nơi xưa với bao ước vọng được người yêu đáp lại những câu thề non hẹn biển trước lúc ra đi, thì nay hoàn cảnh đã đổi thay, nàng đang nằm ru con với tiếng võng ngày nào.

Bước chân vào ngõ tre làng,

Lòng buồn nặng trĩu nghe nàng ru con,

       Bước lên thềm đá rêu mòn

Lòng buồn nặng trĩu nghe buồn võng đưa.

(BBL)

Thôi nhé, ta hay tạm ngừng ở đây. Đoạn thơ này buồn quá. Mong các bạn đọc đoạn này xong sẽ thấy yêu cái tiếng võng đưa kẽo kẹt, yêu nó như yêu âm thanh tiếng Việt, yêu tiếng mẹ ru êm đềm, và yêu nhà thơ BBL hơn.

Các bạn đã rời khỏi chiếc võng chưa? Thôi ta lại lên đường nhé!

Sau cụ BBL, ta lại thưởng thức thêm cái hè óng ả của làng quê qua nữ sĩ Anh Thơ. Làng của nữ sĩ Anh Thơ cũng ở miền Bắc nước ta. Nhà thơ Anh Thơ cũng không thoát ra được những hình ảnh có tính biểu tượng của trưa hè như cụ BBL. Cũng bà già nằm đưa cháu ngủ, với tiếng võng đu đưa, với hình ảnh con ruồi, con chuồn chuồn, những đường đê vắng bóng người cùng những tiếng nhạc đồng quê...

Chúng ta cùng lắng nhìn và cùng lắng nghe bức tranh trưa hè của thi sĩ Anh Thơ nhé. Ta hãy so sánh bức tranh này với bức tranh của cụ BBL xem sao.

Trời trong biếc không qua mây gợn trắng

Gió nồm nam lộng thổi cánh diều xa.

Hoa lựu nở đầy một vuờn đỏ nắng,

Lũ bướm vàng lơ đãng lướt bay qua.

Trong thôn vắng, tiếng gà xao xác gáy,

Các bà già đưa võng hát, thiu thiu...

Những trẻ con ngồi buồn lê bắt chấy

Bên đàn ruồi rạc nắng hết hơi kêu.

Ngoài đê thẳm, không người đi vắng vẻ,

Lũ chuồn chuồn giỡn nắng đuổi nhau bay.

Nhưng thỉnh thoảng tiếng nhạc đồng buồn tẻ

Của vài người cưỡi ngựa đến xua ngay.

Cả hai bài thơ về trưa hè đều hay như nhau. Những hình ảnh, màu sắc giống nhau. Thơ BBL ta thấy có những độc đáo về cách cụ làm nổi bật lên được cái yên tĩnh của trưa hè. Yên tĩnh mà không buồn chán bởi những tiếng diều, tiếng đồng rời rạc... , và tiếng trống trường. Tiếng trống trường, một nét chấm phá cuối cùng để đưa người thưởng ngoạn, hoặc đi sâu thêm vào cái yên tĩnh tuyệt đối hay ngược lại cũng là tiếng đánh thức người xem ra khỏi cái yên tĩnh đó. Nhà thơ Anh Thơ cũng thế, với tiếng người cưỡi ngựa để đem ta ra khỏi cái lung linh huyền ảo của bức tranh quê trong buổi trưa hè.

Nay tôi lại giới thiệu với các bạn một nhà thơ khác: Trần Trung Phương (TTP). Nhà thơ này tôi mê từ thuở học trò (tiểu học). Tôi đã từng chép thơ ông và tôi cố thuộc thơ ông. Chúng ta hãy đi vào buổi trưa hè của nhà thơ này nhé :

Trưa mùa hạ nắng gay nắng gắt

       Vạc than hồng đang bắt lửa rơi

Hàng cây đứng lặng căm trời

Giàn hoa cũng chẳng muốn cười buổi trưa

Gió ích kỷ không đùa với lá,

Mây chẳng buồn giong dả đi chơi.

Đường xa vắng ngắt bóng người;

Ve sầu bực bội cất lời thở than.

Trên cát trắng hoa soan chói đỏ,

Mặt hồ xanh ngóng gió nằm im.

Ngang trời không một bóng chim,

Trưa hè vạn vật im lìm ngủ say

Cái hay của TTP là ta thấy nhà thơ đã “nhân cách hóa“ cảnh vật nên ta thấy cảnh vật như chính là ta. Ta và cảnh vật hòa nhịp trong nhau. Ta cùng nóng với vạc than hồng, ta uể oải cùng mây đến chẳng buồn bay, ta căm trời cùng với hàng cây, ta bực bội cùng với ve sầu... Đọc thơ TTP ta thấy trong thơ ông có cái tình cảm của ông chứ không chỉ đơn thuần chụp ảnh hay chỉ vẽ lên một bức tranh như hai cụ BBL và Anh Thơ.

Ta thấy bức tranh của ông hiển hiện bóng dáng chúng ta trong đó. Cảm xúc của tác giả cũng là những cảm xúc của chính ta. Cái yên lặng ông tả cũng có những chất liệu cổ điển nhưng nó sống động hơn nhiều vì nó gần với ta như ta có thể rờ mó được cái yên tĩnh ấy. Tôi thích thơ TTP từ thuở nhỏ vì cái tính giản dị và trong sáng trong thơ ông. Tôi sẽ cùng các bạn trở lại nhiều lần nữa với nhà thơ này. Các bạn sẽ yêu thich ông ấy như yêu cái tuổI thơ ngày nào.

Ta lại nghe nhà thơ TTP diễn tả trưa hè dưới một khía cạnh khác nhé :

Mặt trời đứng giữa mây xanh

Rắc tàn hoa đỏ xuống cành hoa soan.

Ve sầu khiếp nắng kêu ran...

Con chim ngái ngủ vội vàng bay cao.

Bóng dừa chốn dưới cầu ao,

Con gà xõa cánh ẩn vào bụi tre.

Trưa nay, một buổi trưa hè,

Cánh đồng luá chín vàng hoe nắng vàng.

Các bạn có thấy cái hay của thơ TTP không? Bất cứ vật gì, dù cho là thời gian hay không gian trừu tượng Ông cũng gắn vào đó một “chất người“.

Các bạn có muốn tiếp tục rong chơi nơi đất Bắc để thưởng thức mùa hè của nơi đây hay không? Hay các bạn muốn đổi không khí bằng cách ta đáp chuyến xe lửa tốc hành vào Huế để ngắm nhìn thành phố này dưới cái nắng gắt gao như thế nào. Miền Nam mưa nắng hai mùa, lạnh không lạnh quá, nóng không nóng ghê nên ta hãy đến thăm miền đất hiền hòa đó sau vậy.

Nay chúng ta hãy dừng chân trên thành phố Huế để ngắm nhìn cái sinh hoạt hè của nơi đây nhé. Huế có muôn vàn thứ để xem, để chiêm ngưỡng, nhưng chúng ta hãy cùng giới hạn trong cái cảnh HÈ thôi. Ta hãy đi theo nhà thơ Nam Trân :

Lửa hạ bừng bừng cháy,

Làn mây trốt trốt bay.

Tiếng ve rè rè mãi

Đánh đổ giấc ngủ ngày.

Đường sa it người đi,

Bụi cây lắm kẻ núp,

Xơ xác quán nước chè,

Ra, vào người tấp nập.

Phe phẩy chiếc quạt tre

Chú nài ngồi đầu voi

Thỉnh thoảng giơ tay bẻ

Năm ba chùm nhãn còi.

Huê phượng như giọt huyết,

Dỏ xuống phủ lề đường,

Mặt trời gay gay đỏ

Nhuộm đỏ góc sông Hương.

Hay thì hay thật, nhưng vẫn chưa thấy đủ nóng bằng chỉ mấy chữ của cụ Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến :

Cái nóng nung người, nóng nóng ghê.

 

Ta hãy cùng nhà thơ Nam Trân hưởng cái thú “Trăng hè” của đất thần kinh cổ kính này.

Trời nóng băm bốn độ.

Đèn sao khắp đế đô,

Mặt trăng vàng trỏn trẻn

Nấp sau nhánh phượng khô.

Ba dịp cầu Trường Tiền

Đứng đầy người hứng mát

Ngọn gió Thuận An lên,

Áo quần kêu sột soạt.

       Đủng đỉnh chiếc thuyền nan

Qua, lại bến sông Hương...

Tiếng đờn chen tiếng hát,

       Thánh thót điệu Nam Bường

Hai tay xách hai vịm,

Một vài mụ le te,

Tiếng non rao lảnh lói,

Chốc chốc: ”ai ăn chè”.

Thôi ta tạm dừng ở đây, không nói về Huế nữa, có dịp ta sẽ có bài riêng về Huế. Huế thơ mộng, Huế làm ngẩn ngơ những chàng học trò xứ Quảng ra thi. Ta không thể rời bỏ Huế nhanh như thế. Ta sẽ dành cho Huế một cái gì đặc biệt hơn. Ta tạm xuôi tí về phía nam để nghe nhà thơ Chế Lan Viên (CLV) nói về cái trưa hè nơi ông ở, Bình định.

Trưa quanh vườn và võng gió an lành

Ngang phòng trưa, rũ hồn nhẹ cây xanh,

Trưa quanh gốc, và mộng hiền của bóng

Bỗng run theo... lá... run theo nhịp võng

Trưa lên trờị và xanh thẳm bầu trời,

Bỗng mê ly, nằm thấy, trắng, mây trôi...

Trưa! một ít trưa lạc vào lăng tẩm

Nhập làm hồn những tượng xưa u thảm.

Trưa, theo tàu bước xuống những sân ga

Dựng buồn lên xa gửi đến Muôn Xa....

Nhà thơ CLV chắc là có nhiều tình cảm với dân tộc Chiêm thành nên trong thơ ông luôn có cái u uẩn của một người mất nước. Ông tiếc thương và luôn tha thiết với hình bóng quê hương cũ đã có một thời oanh liệt.

Cũng như bức tranh trưa hè. Đêm hè cũng có những sinh hoạt quen thuộc ở thôn quê. Khi nói đến đêm hè thì phải có ánh trăng khuya. Dưới ánh trăng, những cụ già ngồi trên chõng giữa sân, vài đứa bé đùa nghịch quanh ông, vài con chó thơ thẩn hay lười biếng nằm thiu thiu ngủ trước sân thềm, hay ngọn đèn dầu leo lắt trong gian nhà tối...

Tại nhà ngang chàng và nàng cùng giã gạo và thỉnh thoảng vang nhẹ, lẫn trong tiếng giã đều đều, những tiếng cười rúc rích nửa thanh cao nửa trần tục. Ngoài ngõ giếng, những cặp trai gái ra giếng làng ở đầu đình múc nước gánh về. Nơi giếng ấy đã nẩy sinh biết bao nhiêu mối tình thầm kín, bao nhiêu thành tựu, cũng bao nhiêu tan vỡ.

Vài tiếng vạc xa xa vọng về. Thỉnh thoảng trên trời điểm vài ngôi sao rơi. Đàn đom đóm lập lòe, chập chờn bay lượn bên khóm cỏ, bờ ao. Trong cảnh yên tĩnh và nên thơ ấy, cách giếng không xa lắm, có ai để ý đến một cặp trai gái, đang đứng bên nhau, dưới lũy tre màu đen sẫm? Họ đứng sát lại mỗi lúc một gần thêm, để rồi có hai mà tưởng như thành một. Tiếng họ thì thầm nhẹ hơn lá tre đang rụng. Cảnh vật chung quanh vắng lặng như tờ. Theo cơn gió nhẹ, chị Hằng trên cao, tò mò vén bức màn tre, chiếu tý ánh sáng vào nhìn trộm hai người. Chị vội vàng khép lại, đôi má ửng hồng.

Không gian như ngừng thở. Gió vẫn rì rào, trăng vẫn thảnh thơi. Chị Hằng dường như còn đang lúng túng với hình ảnh vừa thấy, quên vẩy chút ánh sáng xuống con đường làng ngoằn ngoèo uốn khúc. Chị còn nghe vẳng vẳng bên tai :

Hoa lá ngây tình không muốn động

Lòng em hồi hộp, chị Hằng ơi...

(Hàn Mạc Tử)

Chỉ thốt lên được vài câu như thế, tiếng người thôn nữ dường như tắt lịm trong đêm. Những cảnh hẹn hò thầm kín này xẩy ra đây đó trong xóm làng VN từ cái thuở người thôn nữ còn mặc váy sồi đen, với sợi thắt lưng điều, yếm hồng với nón quai thao, sợi dây “tích bạc“ dắt cạp váy lủng lẳng bên hông. Có phải đấy cũng là hình ảnh đặc trưng của thôn quê ta vào những đêm trăng, nhất là vào những ngày mùa gặt hái không nhỉ?

Ta hãy trở lại với đám đông, với tiếng cười đùa của các chị em gánh nước về nhà. Trên đường, theo sau là những chàng trai đưa lời ong bướm. Những câu ca dao, câu vè, hay câu đố được đem ra tranh tài cao thấp. Tiếng cười có khi ròn tan, có khi nũng nịu trữ tình. Vài con trâu trở về chuồng muộn. Theo sau trâu, bác nông phu đeo cầy, thủng thỉnh ghé giếng rửa chân. Con nghé nghển cổ nhìn sao lấp lánh. Thỉnh thoảng đâu đó, tiếng chó sủa trăng vang trong xóm tối. Vài con chim ăn đêm buông những tiếng kêu rời rạc.

Ta hãy thưởng thức những vần thơ của thi sĩ Đoàn Văn Cừ :

Tiếng võng trong nhà kẽo kẹt đưa,

Đầu thềm con chó ngủ lơ mơ.

Bóng cây lơi lả bên hàng dậu,

Đêm vắng, người im, cảnh lặng tờ.

Ông lão nằm chơi ở giữa sân,

Tầu cau lấp loáng ánh trăng ngần,

Thằng cu đứng vịn bên thành chõng,

Ngắm bóng con mèo quyện dưới chân

Bên giếng, dăm cô gái xứ quê

Từng đàn vui vẻ rủ nhau về,

Trên vai nặng trĩu đôi thùng nước,

Kĩu kịt đi vào lối cổng tre.

Trong xóm giờ lâu quá nửa đêm,

Tiếng chày giã gạo đã ngừng im,

Trăng tà hạ xuống ngang đầu núi,

Đom đóm bay qua giải nước đen.

Tiếng ốc trên chòi rúc thiết tha,

Gió lay cót két rặng tre già,

Sao trời từng chiếc rơi thành lệ,

Sương khói bên đồng ủ bóng mơ.

Đất nước ta đẹp đẽ quá, đẹp từ góc phố, đẹp từ góc làng. Đất nước chúng ta như gấm như hoa. Con người chúng ta lớn lên trong tình nhân bản, lấy con người làm gốc. Đất nước chúng ta dù có khó khăn đến đâu, với những con người ấy, với mảnh đất linh thiêng ấy, chúng ta sẽ có thanh bình như những đêm hè và sẽ tồn tại, bền vững như bước chân dựng nước và giữ nước của tiền nhân. Chúng ta vẫn mong ngày ấy sớm trở về trên quê hương chúng ta.

Ta xoay qua một vài hình ảnh khác của mùa hè nhé.

Nói đến hè, hình ảnh mà ta dễ tìm thấy nhất vẫn là những ngày thần tiên của tuổi học trò: Nghỉ hè. Trong chúng ta, hỏi ai không thích nghỉ hè. Học trò nhỏ cũng thích, học trò lớn cũng thích. Người lớn như chúng ta cũng thích (chỉ trừ “nghỉ việc” (lay off)).

Ba tháng nghỉ hè, đối với học trò, đây mới thật là mùa xuân. Ta hãy trở lại với mái truờng xưa trong những ngày sắp nghỉ hè. Bạn bè đưa nhau vội vã những cuốn “lưu niệm” để ghi lên đó những kỷ niệm, những nhớ nhung quyến luyến. Những cánh hoa phượng được gài vào cuốn sổ, những tấm hình trao nhau vội vã, với những giòng chữ thân thương “Đừng quên nhau nhé“ và cùng hẹn gặp lại nhau trong niên học tới. Những bức thư tình cũng được trao nhau ngập ngừng. Mối tình đã được ôm ấp trong bao tháng, nay đã đến lúc phải ngỏ lời. Can đảm lên, đôi khi dù chỉ “một lần cuối, một lần cuối cùng rồi thôi ...” như tiếng nhạc lòng của Vũ Thành An.

Ta hãy nghe nhà thơ Xuân Tâm diễn tả sự vui mừng của ông đến chừng nào khi biết ngày học hôm nay là ngày cuối cùng của niên học để bước vào thời gian nghỉ ngơi, đùa nghịch.

Sung sướng quá, giờ cuối cùng đã hết,

Đoàn trai non hớn hở rủ nhau về.

Chín mươi ngày nhảy nhót ở miền quê,

Ôi tất cả mùa xuân trong muà hạ.

Còn cái gì sung sướng cho bằng khi những cậu học trò làng lên tỉnh học, nay được về sống với cha mẹ, anh em thân thương. Về với ruộng đồng, về với những cảnh vật cùng những sinh hoạt thôn quê mà chàng trai đã phải tạm xa. Với những con sông uốn khúc quanh làng, chàng trai sẽ cùng chúng bạn bơi lội, nô đùa. Chàng sẽ tha hồ hưởng những hương vị của cây trái. Những chùm nhãn vàng óng ả như mời chào, quả mít chín tỏa hương thơm quyến rũ, chùm khế ngọt đong đưa, mấy trái ổi chín... như đợi chàng nếm thử. Cô hàng xóm nho nhỏ ngày nào nay vừa chớm lớn, bắt chàng trèo lên cây muỗm đầu ngõ hái quả để cô em ăn với muối ớt, nhăn mặt vì chua. Và để rồi những mối tình thầm kín phát sinh, tình trong như đã, mặt ngoài còn e.

Trong khoảnh khắc sách, bài là giấy cũ,

Nhớ làm chi, Thầy mẹ đợi em trông.

Trên đường làng huyết phượng nở thành bông,

Và vườn rộng nhiều trái cây ngon ngọt.

Nhà thơ Trần Trung Phương vui chơi với mùa nghỉ hè của ông :

Năm năm đến vụ hè

Về đón gió đồng quê,

Chiều chiều ra ao tắm

Tối thả diều trên đê

       Sáng dậy ra bờ ao

Xem gió rỡn nắng đào,

Nghe gió đồng khẽ thổi

Tàu lá chuối lao xao

Nhớ những buổi đi câu,

Anh nắng dài bên cầu;

In đáy hồ trong vắt

Bóng cây si gội râu

Có những buổi chiều vàng,

Một mình đi lang thang,

Mơ màng nghe tiếng hát

Trẻ chăn trâu trong làng

Có những hôm mưa to,

Xem lá tre thả đò;

Ngồi trên dòng nước đỏ

Tôi làm bao nhiêu thơ

Năm nay lại nghỉ hè

Nghe tiếng gọi đồng quê

       Bao cảnh trời tươi đẹp

Quyện hồn tôi say sưa.

Không phải mùa hè đều đẹp cho tất cả mọi người. Mùa hè cũng còn là những buổi chia tay bịn rịn, nhớ thương, đôi người cách biệt dù chỉ trong ba tháng. Những cánh thư hồng, thư xanh mực tím gửi đến nhau phất phới.

Trong những cánh thư này người ta thổ lộ tâm tình và cũng lẫn những lời xin lỗi khi sắp sửa chia tay:

       Hôm nọ em biếng học

Khiến cho anh bất bình,

Khẽ đánh em cái thước

Vào bàn tay xinh xinh...

       Giận anh em ủ rũ

Từ hôm đó mà đi,

Anh hỏi em không đáp

Anh cười em ngoảnh đi...

(Nguyễn Xuân Huy)

Những bức thư như thế được chuyển đi. Và rồi, với những ngày vui trước mặt, lòng người cũng dễ thứ tha.

Hôm nay em đã cười

Nũng nịu đến “xin lỗi”

Được thể anh làm cao

“Sao em không giận mãi”

Nhưng hỡi ôi! mùa hè cũng là mùa thi cử. Thi ơi là thi, thương mi làm chi. Bao nhiêu tiếng cười đắc thắng, và cũng bên cạnh đó bao tiếng cười gượng gạo hòa trong nước mắt. Rong chơi mãi, rồi cũng chán, rồi lại nhớ trường, rồi nhớ bạn, nhớ thầy.

Mong mãi sao không chóng hết hè!

Nghỉ nhà chơi mãi cũng buồn ghê!

Sớm không thầy học, chiều không bạn

Không khí quanh tôi thở nặng nề!

Tôi muốn trông ngay thấy bóng trường

       Và bao bạn học của tôi đương

Chuyện trò hớn hở vui chân bước,

Tiếng guốc khua vang khắp vỉa đường.

Tôi quên sao được lớp tôi ngồi,

Ánh sáng xiên vào một ít thôi

Có bóng cây bàng che mát rượi,

Trên cành ríu rít tiếng chim vui.

Tôi nhớ những ngày dưới bóng cây

Nô đùa cùng mấy bạn thơ ngây,

Đánh chuyền, ca hát, cười, reo, nhẩy

Hay đứng sân trường nhá bánh tây

Hôm nay chợt nhớ đến trường tôi

Thấm thoắt chơi rong một tháng rồi.

Còn tháng rưỡi hè, lâu quá nhỉ !

Ai quay trái đất gấp dùm tôi.

 (TTP)

Kỉ niệm rõ nhất của mùa hè vẫn là kỷ niệm của tuổi học trò. Mà tuổi học trò không phải chỉ biết đùa nghịch, mà còn là tuổi của mơ mộng, của những lý tưởng cao đẹp lấp biển vá trời, của những hình ảnh tương lai cao chất ngất. Và điều đáng nói nhất, ấy là tuổi của yêu đương, của chinh phục. Tuổi của buồn, của vui trước những mối tình thầm kín.

Thời gian thấm thoắt trôi mau. Nay tôi chưa già, nhưng không còn trẻ nữa (hưu non) để có những mơ mộng viển vông. Nghĩ lại thời xa xưa ấy thật buồn cười với những ngô nghê vụng dại, nhưng cũng thật dễ thương. Dù sao, đấy cũng là kỷ niệm đáng nhớ của một đời người. Tôi biết trân quý những kỷ niệm đó và ôm ấp nó như ôm ấp một người tình. Tôi đã từng âm thầm lê bước trong đêm khuya qua cửa nhà cô hàng xóm và chỉ để mong được nhìn chút ánh đèn nơi nàng đang học leo lắt hắt ra qua khe cửa sổ. Giản dị thế thôi! Thế thôi, nhưng không thể thiếu cái ánh sáng ấy vào những đêm hè tôi không ngủ được vì nhớ nhung. Thời đó tôi đã có những lần ước mơ được nàng kề đầu vai tôi khẽ hát những bản tình ca quan họ “người ơi, người ở đừng về...”

Sống nơi quê người, hình ảnh quê hương vẫn là những hình ảnh sống động nhất và có một sức mạnh mãnh liệt nhất để cuốn hút ta vào, và cuốn ta về với tình tự quê hương. Một hình ảnh, một âm thanh hay một mầu sắc nào đó, đều có thể đem ta về kỉ niệm, nhất là kỉ niệm của thời thơ ấu hay kỉ niệm của quê hương.

 Trở lên ĐẦU TRANG