Thơ Hè Một KSCN09
Nếu
ta đi tìm những bài thơ về mùa thu hay xuân thì nhiều lắm,
còn thơ về mùa hè thì thật hiếm hoi. Cái gì hiếm thì quý.
Nói về mùa hè giữa mùa đông thì lại càng hiếm hơn, nghĩa
là lại càng quý hơn phải không các bạn? Chẳng khác gì chúng
ta đang ăn quả trái mùa. Trước
hết, để biết về cái nóng mùa hè xứ Bắc thế nào, ta hãy
nghe cụ Nguyễn Khuyến viết về nó : Cái
nóng nung người, nóng nóng ghê... Nóng
như nung thì đủ biết nó nóng như thế nào. Người ta nung
gạch ý mà! Chỉ một câu ngắn ngủi ấy, nó đủ hàm chứa
cái nóng mùa hè miền Bắc ra sao. Bên cái nóng như nung, ta còn
có biết bao nhiêu hình ảnh của hè qua những buổi trưa
nắng cháy, buổi chiều tà hay đêm trăng sáng. Mỗi thời điểm
đều mang nét đặc thù riêng của nó. Cái đáng nói nhất
vẫn là cảnh sinh hoạt ở thôn quê. Thôn quê luôn là nguồn
cảm hứng của thi nhân. Khi
nói đến hè thôn quê miền Bắc là người ta hình dung ngay ra
cái cổng làng với cây đa, những con trâu nằm nhai cỏ lười
biếng, những cô thôn nữ dừng chân bên lũy tre lặng gió phe
phẩy chiếc nón lá, tiếng võng đưa kẽo kẹt, tiếng gà gáy
trưa... hình bóng chiếc diều đứng gió giữa trời xanh, bà hàng
thiu thiu ngủ... Đấy là những hình ảnh rất quen thuộc mà
bất cứ người dân quê miền Bắc nào cũng thấy và sống
trong đó. Thi sĩ Bàng Bá Lân (BBL) đã góp nhặt tất cả
những hình ảnh ấy vào một bài thơ như bức họa “trưa hè“
nơi đồng quê dưới đây. Chúng
ta hãy nghe và rung động với những dòng thơ chân quê mộc
mạc nhưng đượm tình quê hương này nhé: Dưới
gốc đa già, trong vũng bóng Nằm
mát đàn trâu ngẫm nghĩ nhai Ve
ve rung cánh ruồi say nắng, Gà
gáy trong thôn những tiếng dài Trời
lơ cao vút không buông gió, Đồng
cỏ cào phô cảnh lượt hồng. Êm
đềm sóng lụa trôi trên lúa, Nhạc
ngựa đường xa rắc tiếng đồng Quán
cũ nằm lười trong sóng nắng, Bà
hàng thưa khách ngả thiu thiu, Nghe
mồ hôi chảy dầm như tắm... Đứng
lặng trong mây một cánh diều Cành
thưa, nắng tưới, chim không đứng, Quả
chín bâng khuâng rụng trước hè Vài
cô về chợ buông quang thúng Sửa
lại vành khăn dưới bóng tre Thời
gian dừng buớc trên đồng vắng, Lá
ngập ngừng sa nhẹ lướt ao Như
mơ dường khói lên trời nắng, Trường học làng kia tiếng trống vào. (BBL) Đọc
bài thơ này ta thấy ngay được cái cảnh trưa hè ở thôn quê
miền Bắc. Có một điều lời thơ nhẹ nhàng quá, êm ả quá,
người đọc chỉ thấy cái yên tĩnh của trưa hè mà không
thấy được cái nóng sôi sục đến gà thôi gáy, chó biếng
sủa của nó. Mặc dù cụ BBL vẫn dùng những tiếng của “nóng”
nhưng sao tôi vẫn không thấy nóng. Cụ tả :
Ve ve rung cánh ruồi say nắng Nhưng
bên cạnh đó:
Nằm mát đàn trâu ngẫm nghĩ nhai Ta
thấy trâu nằm mát ngẫm nghĩ nhai thì đâu còn thấy nóng gì
nữa nhỉ? Rồi những câu thơ như :
Êm
đềm sóng lụa trôi trên lúa Nhạc
ngựa đường xa rắc tiếng đồng. Ta
lại thấy man mát là đằng khác vì gió đã làm lúa tạo nên
sóng lúa thì mát quá rồi. Lại thêm ngựa chạy trong nắng để
rắc tiếng đồng thì nóng ở chỗ nào mới được chứ!
“Rắc” thì thảnh thơi quá, nhàn tản quá. Cứ như đi tản
bộ vậỵ Trong
bài này, nhà thơ BBL dùng một vài chữ thật tài tình, tôi
hết sức thán phục như :
Bà hàng thưa khách NGẢ thiu thiu NGHE
mồ hôi chảy dầm như tắm... ĐỨNG
lặng trong mây một cánh diều. Cái
hay của nhà thơ là chỉ cho bà hàng NGẢ thiu thiu thôi chứ không
được NGỦ thiu thiu. Chính chỉ NGẢ thiu thiu nên mới NGHE
được tiếng mồ hôi chảy. Nhà thơ dùng chữ NGHE thật
tuyệt làm sao. Không gian im lặng đến nghe được mồ hôi
chảy thì im lặng quá. Nhìn mồ hôi chảy thì có gì là yên tĩnh,
NGHE được mồ hôi chảy thì thật yên lặng đến tuyệt đối.
Thêm vào đó, hình ảnh chiếc diều nhà thơ đưa vào đoạn này
đã làm cái yên lặng lại càng trở nên yên lặng hơn về
mặt hình ảnh : Đứng
lặng trong mây một cánh diều. Chưa
hết, nhà thơ còn dùng âm thanh nữa, làm cho bức tranh quê
của nhà thơ sinh động thêm lên, không cứng nhắc, không im lìm
chết cứng. Cụ BBL đã điểm vào cái yên tĩnh đó tiếng
trống trường. Trường
học làng kia tiếng trống vào. Có
những âm thanh làm phá tan cái yên tĩnh, nhưng cũng có những
âm thanh nếu ta khéo sử dụng sẽ làm tăng thêm cái yên tĩnh
ấy lên như tiếng võng đưa, tiếng ru con rời rạc hay tiếng
gà gáy trong thôn... chẳng hạn. Ta
thấy thơ cụ BBL nặng về cảnh hơn về tình. Cụ nhìn cảnh
chung quanh cụ mà vẽ nên bức tranh như người chụp ảnh, có
sao ghi vậy. Thỉnh thoảng cụ điểm thêm tí màu sắc, tí âm
thanh mà thôi. Nhìn chung, bức tranh cụ vẽ có tính cổ điển,
thiếu sáng tạo, nhưng rõ ràng đây là một bức tranh tuyệt
đẹp. Nếu
bài thơ của cụ có thêm hình ảnh và âm thanh của chiếc võng
đưa thì ta có thể đưa vào cái yên tĩnh này gợn lên một
chút ĐỘNG của TÌNH. Ta có thể điểm vào bức tranh hè kia hình
ảnh đầy khêu gợi nhưng chân phương của một cô thôn nữ
nằm đưa võng để lộ những phần da thịt trắng nuột nà
nửa kín nửa hở của đôi chân mỗi khi cô dang chân rộng
một cách hớ hênh để đu đưa chiếc võng nhanh hơn. Những
giọt mồ hôi lấm tấm trên trán, những sợi tóc mây dính trên
da mặt ửng hồng vì nóng. Hơi thở phập phồng căng tràn
nhựa sống dưới lớp yếm hồng, vô tình không che hết
bụng. Những tiếng võng đua như làm tăng thêm cái không gian
yên tĩnh và như dể mặc chàng trai đa tình đang lén lút nhìn
trộm cô thôn nữ ngủ trưa. Trong cái trưa hè oi ả đó, chỉ
một chút hình ảnh đó, ta có thể thấy cái “động” trong
lòng người trai trẻ và gắn cho cảnh vật ấy thêm một chút
TÌNH. Tiện
đây, để làm bớt cái nóng oi ả của trưa hè, ta hãy cùng
nhau nói một tý về CÁI VÕNG nhé. Hãy nghỉ ở đây để
hứng chút gió của đồng nội hay phe phẩy chiếc quạt mo
rồi làm một hơi điếu cầy trước khi ta tiếp tục hành trình
vào khung trời nóng bỏng của mùa hè. Nói đến chiếc võng,
là nói đến hình ảnh đặc trưng của quê hương ta. Nếu ta
chỉ nói đến cô thôn nữ nằm trên võng đu đưa trong buổi
trưa hè thì quả thật không đủ . Ta hãy nhìn thêm hình ảnh
của bà mẹ ru con hay bà ru cháu. Nhân
đọc bài thơ của cụ BBL về cái võng tôi cũng xin mượn
tạm vài ý của cụ sau đây: Cái
võng là cái nôi của trẻ sơ sinh, là cái đu của trẻ nhỏ,
là cái giường của người lớn ngả lưng, là nơi phát xuất
ra những tiếng ru con của tình mẫu tử. Nó cũng là chứng nhân
của những vui buồn, chia ly, đoàn tụ. Nhưng cái độc đáo
nhất của võng vẫn là những bài ru con đã gắn liền với nó
như bóng với hình. Tiếng võng không thể thiếu ca dao, ru
con... Và ngược lại những lời ru con trong dân gian không
thể vắng bóng của những tiếng võng đưa. Ta
say sưa Nghe
tiếng võng đưa Ru
hồn mơ Trong
lời thơ Dân
tộc Mơ
màng lắng nghe tiếng khóc, Của
thời măng sữa xa xôi Àø
ơi... Ạ à ời... Cót
ca cót két Muôn
đời Nhịp
thơ...
Tiếng
võng đưa Cót
ca cót két Trưa
hè nóng khét Bà
ru cháu say sưa...
Tiếng
võng đưa Cót
ca cót két Mẹ
đi biền biệt Chị
ru em ời ời...
Tiếng võng đưa Cót
ca cót két Đêm
dài mưa rét Mẹ
ru con mơ màng...
Dân tộc Viet Nam Lớn
trong tiếng võng,
Dân tộc Việt Nam
Già trong lời ru Êm
đềm theo tiếng võng đưa Nhịp
thơ dân tộc Của thời măng sữa xa xôi. (BBL) Bài
thơ Tiếng Võng Đưa không dừng ở đấy mà đưa ta về với
những lời ca ru con ngọt ngào của ngưới dân quê 3 miền.
Ngay ở thành thị cũng không vắng tiếng ầu ơ vang lên trong
xóm, nhưng nó không làm ta xúc động bằng những tiếng ầu
ơ ở miền quê thôn dã. Theo cụ BBL, mỗi địa phương có
những điệu ru con riêng của nó, và điệu nào cũng trầm
buồn, cùng gởi gấm tâm sự của người ru vào những lời
ca tiếng hát của điệu ru con. À
ời... cái ngủ mày ngủ cho lâu Mẹ
mày đi cấy ruộng sâu chưa về
Bắt được con cá rô trê Nắm
cổ lôi về cho cái ngủ ăn... Lòng
như dâng cao niềm cảm xúc với những điệu ru miền Bắc. Ta
lại được tiếp nối niềm cảm xúc ấy bay xa tới một thôn
xóm xa xôi miền Nam trù phú, ruộng đồng thẳng cánh cò bay : Ầu
ơ... gió đưa cây cải về trời
Rau răm ở lại chịu lời đắng cay! Những
lời ru con không phải chỉ để đưa đứa bé vào giấc ngủ,
mà người ru còn gửi vào mây vào gió, vào những oi ả của
trưa hè, vào ánh trăng khuya hay đêm đông lạnh lẽo những
lời tâm sự của lòng mình. Anh
đi đằng ấy xa xa Để
em ôm bóng trăng tà năm canh, Nước
non nặng một lời tình, Nhớ ai, ai có nhớ mình hay không? (BBL) Tiếng
hát lời ru như quyện vào với võng, vào hồn người từ
thuở lọt lòng, và cũng lớn lên trong tiếng võng đưa. Ai đó,
khi phải xa quê hương, khi nghe lại tiếng võng đưa với lời
ru êm dịu ngọt ngào từ thôn vắng thì hình ảnh người đàn
bà VN đảm đang được hiện ra rõ nét. Và
cũng buồn thay, chàng trai nào đó đi xa, nay trở lại nơi xưa
với bao ước vọng được người yêu đáp lại những câu
thề non hẹn biển trước lúc ra đi, thì nay hoàn cảnh đã đổi
thay, nàng đang nằm ru con với tiếng võng ngày nào. Bước
chân vào ngõ tre làng, Lòng
buồn nặng trĩu nghe nàng ru con,
Bước lên thềm đá rêu mòn Lòng buồn nặng trĩu nghe buồn võng đưa. (BBL) Thôi
nhé, ta hay tạm ngừng ở đây. Đoạn thơ này buồn quá. Mong
các bạn đọc đoạn này xong sẽ thấy yêu cái tiếng võng
đưa kẽo kẹt, yêu nó như yêu âm thanh tiếng Việt, yêu
tiếng mẹ ru êm đềm, và yêu nhà thơ BBL hơn. Các
bạn đã rời khỏi chiếc võng chưa? Thôi ta lại lên đường
nhé! Sau
cụ BBL, ta lại thưởng thức thêm cái hè óng ả của làng quê
qua nữ sĩ Anh Thơ. Làng của nữ sĩ Anh Thơ cũng ở miền
Bắc nước ta. Nhà thơ Anh Thơ cũng không thoát ra được
những hình ảnh có tính biểu tượng của trưa hè như cụ
BBL. Cũng bà già nằm đưa cháu ngủ, với tiếng võng đu đưa,
với hình ảnh con ruồi, con chuồn chuồn, những đường đê
vắng bóng người cùng những tiếng nhạc đồng quê... Chúng
ta cùng lắng nhìn và cùng lắng nghe bức tranh trưa hè của
thi sĩ Anh Thơ nhé. Ta hãy so sánh bức tranh này với bức tranh
của cụ BBL xem sao. Trời
trong biếc không qua mây gợn trắng Gió
nồm nam lộng thổi cánh diều xa. Hoa
lựu nở đầy một vuờn đỏ nắng, Lũ
bướm vàng lơ đãng lướt bay qua. Trong
thôn vắng, tiếng gà xao xác gáy, Các
bà già đưa võng hát, thiu thiu... Những
trẻ con ngồi buồn lê bắt chấy Bên
đàn ruồi rạc nắng hết hơi kêu. Ngoài
đê thẳm, không người đi vắng vẻ, Lũ
chuồn chuồn giỡn nắng đuổi nhau bay. Nhưng
thỉnh thoảng tiếng nhạc đồng buồn tẻ Của
vài người cưỡi ngựa đến xua ngay. Cả
hai bài thơ về trưa hè đều hay như nhau. Những hình ảnh, màu
sắc giống nhau. Thơ BBL ta thấy có những độc đáo về cách
cụ làm nổi bật lên được cái yên tĩnh của trưa hè. Yên
tĩnh mà không buồn chán bởi những tiếng diều, tiếng đồng
rời rạc... , và tiếng trống trường. Tiếng trống trường,
một nét chấm phá cuối cùng để đưa người thưởng ngoạn,
hoặc đi sâu thêm vào cái yên tĩnh tuyệt đối hay ngược
lại cũng là tiếng đánh thức người xem ra khỏi cái yên tĩnh
đó. Nhà thơ Anh Thơ cũng thế, với tiếng người cưỡi
ngựa để đem ta ra khỏi cái lung linh huyền ảo của bức
tranh quê trong buổi trưa hè. Nay
tôi lại giới thiệu với các bạn một nhà thơ khác: Trần
Trung Phương (TTP). Nhà thơ này tôi mê từ thuở học trò (tiểu
học). Tôi đã từng chép thơ ông và tôi cố thuộc thơ ông.
Chúng ta hãy đi vào buổi trưa hè của nhà thơ này nhé : Trưa
mùa hạ nắng gay nắng gắt
Vạc than hồng đang bắt lửa rơi Hàng
cây đứng lặng căm trời Giàn
hoa cũng chẳng muốn cười buổi trưa Gió
ích kỷ không đùa với lá, Mây
chẳng buồn giong dả đi chơi. Đường
xa vắng ngắt bóng người; Ve
sầu bực bội cất lời thở than. Trên
cát trắng hoa soan chói đỏ, Mặt
hồ xanh ngóng gió nằm im. Ngang
trời không một bóng chim, Trưa
hè vạn vật im lìm ngủ say Cái
hay của TTP là ta thấy nhà thơ đã “nhân cách hóa“ cảnh
vật nên ta thấy cảnh vật như chính là ta. Ta và cảnh vật
hòa nhịp trong nhau. Ta cùng nóng với vạc than hồng, ta uể
oải cùng mây đến chẳng buồn bay, ta căm trời cùng với hàng
cây, ta bực bội cùng với ve sầu... Đọc thơ TTP ta thấy
trong thơ ông có cái tình cảm của ông chứ không chỉ đơn
thuần chụp ảnh hay chỉ vẽ lên một bức tranh như hai cụ
BBL và Anh Thơ. Ta
thấy bức tranh của ông hiển hiện bóng dáng chúng ta trong đó.
Cảm xúc của tác giả cũng là những cảm xúc của chính ta.
Cái yên lặng ông tả cũng có những chất liệu cổ điển nhưng
nó sống động hơn nhiều vì nó gần với ta như ta có thể
rờ mó được cái yên tĩnh ấy. Tôi thích thơ TTP từ thuở
nhỏ vì cái tính giản dị và trong sáng trong thơ ông. Tôi
sẽ cùng các bạn trở lại nhiều lần nữa với nhà thơ này.
Các bạn sẽ yêu thich ông ấy như yêu cái tuổI thơ ngày nào. Ta
lại nghe nhà thơ TTP diễn tả trưa hè dưới một khía cạnh
khác nhé : Mặt
trời đứng giữa mây xanh Rắc
tàn hoa đỏ xuống cành hoa soan. Ve
sầu khiếp nắng kêu ran... Con
chim ngái ngủ vội vàng bay cao. Bóng
dừa chốn dưới cầu ao, Con
gà xõa cánh ẩn vào bụi tre. Trưa
nay, một buổi trưa hè, Cánh
đồng luá chín vàng hoe nắng vàng. Các
bạn có thấy cái hay của thơ TTP không? Bất cứ vật gì, dù
cho là thời gian hay không gian trừu tượng Ông cũng gắn vào
đó một “chất người“. Các
bạn có muốn tiếp tục rong chơi nơi đất Bắc để thưởng
thức mùa hè của nơi đây hay không? Hay các bạn muốn đổi
không khí bằng cách ta đáp chuyến xe lửa tốc hành vào Huế
để ngắm nhìn thành phố này dưới cái nắng gắt gao như
thế nào. Miền Nam mưa nắng hai mùa, lạnh không lạnh quá, nóng
không nóng ghê nên ta hãy đến thăm miền đất hiền hòa đó
sau vậy. Nay
chúng ta hãy dừng chân trên thành phố Huế để ngắm nhìn cái
sinh hoạt hè của nơi đây nhé. Huế có muôn vàn thứ để
xem, để chiêm ngưỡng, nhưng chúng ta hãy cùng giới hạn
trong cái cảnh HÈ thôi. Ta hãy đi theo nhà thơ Nam Trân : Lửa
hạ bừng bừng cháy, Làn
mây trốt trốt bay. Tiếng
ve rè rè mãi Đánh
đổ giấc ngủ ngày. Đường
sa it người đi, Bụi
cây lắm kẻ núp, Xơ
xác quán nước chè, Ra,
vào người tấp nập. Phe
phẩy chiếc quạt tre Chú
nài ngồi đầu voi Thỉnh
thoảng giơ tay bẻ Năm
ba chùm nhãn còi. Huê
phượng như giọt huyết, Dỏ
xuống phủ lề đường, Mặt
trời gay gay đỏ Nhuộm
đỏ góc sông Hương. Hay
thì hay thật, nhưng vẫn chưa thấy đủ nóng bằng chỉ mấy
chữ của cụ Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến : Cái
nóng nung người, nóng nóng ghê.
Ta
hãy cùng nhà thơ Nam Trân hưởng cái thú “Trăng hè” của
đất thần kinh cổ kính này. Trời
nóng băm bốn độ. Đèn
sao khắp đế đô, Mặt
trăng vàng trỏn trẻn Nấp
sau nhánh phượng khô. Ba
dịp cầu Trường Tiền Đứng
đầy người hứng mát Ngọn
gió Thuận An lên, Áo
quần kêu sột soạt.
Đủng đỉnh chiếc thuyền nan Qua,
lại bến sông Hương... Tiếng
đờn chen tiếng hát,
Thánh thót điệu Nam Bường Hai
tay xách hai vịm, Một
vài mụ le te, Tiếng
non rao lảnh lói, Chốc
chốc: ”ai ăn chè”. Thôi
ta tạm dừng ở đây, không nói về Huế nữa, có dịp ta sẽ
có bài riêng về Huế. Huế thơ mộng, Huế làm ngẩn ngơ
những chàng học trò xứ Quảng ra thi. Ta không thể rời bỏ
Huế nhanh như thế. Ta sẽ dành cho Huế một cái gì đặc
biệt hơn. Ta tạm xuôi tí về phía nam để nghe nhà thơ Chế
Lan Viên (CLV) nói về cái trưa hè nơi ông ở, Bình định. Trưa
quanh vườn và võng gió an lành Ngang
phòng trưa, rũ hồn nhẹ cây xanh, Trưa
quanh gốc, và mộng hiền của bóng Bỗng
run theo... lá... run theo nhịp võng Trưa
lên trờị và xanh thẳm bầu trời, Bỗng
mê ly, nằm thấy, trắng, mây trôi... Trưa!
một ít trưa lạc vào lăng tẩm Nhập
làm hồn những tượng xưa u thảm. Trưa,
theo tàu bước xuống những sân ga Dựng
buồn lên xa gửi đến Muôn Xa.... Nhà
thơ CLV chắc là có nhiều tình cảm với dân tộc Chiêm thành
nên trong thơ ông luôn có cái u uẩn của một người mất nước.
Ông tiếc thương và luôn tha thiết với hình bóng quê hương
cũ đã có một thời oanh liệt. Cũng
như bức tranh trưa hè. Đêm hè cũng có những sinh hoạt quen
thuộc ở thôn quê. Khi nói đến đêm hè thì phải có ánh trăng
khuya. Dưới ánh trăng, những cụ già ngồi trên chõng giữa sân,
vài đứa bé đùa nghịch quanh ông, vài con chó thơ thẩn hay lười
biếng nằm thiu thiu ngủ trước sân thềm, hay ngọn đèn dầu
leo lắt trong gian nhà tối... Tại
nhà ngang chàng và nàng cùng giã gạo và thỉnh thoảng vang
nhẹ, lẫn trong tiếng giã đều đều, những tiếng cười rúc
rích nửa thanh cao nửa trần tục. Ngoài ngõ giếng, những
cặp trai gái ra giếng làng ở đầu đình múc nước gánh về.
Nơi giếng ấy đã nẩy sinh biết bao nhiêu mối tình thầm kín,
bao nhiêu thành tựu, cũng bao nhiêu tan vỡ. Vài
tiếng vạc xa xa vọng về. Thỉnh thoảng trên trời điểm vài
ngôi sao rơi. Đàn đom đóm lập lòe, chập chờn bay lượn bên
khóm cỏ, bờ ao. Trong cảnh yên tĩnh và nên thơ ấy, cách
giếng không xa lắm, có ai để ý đến một cặp trai gái, đang
đứng bên nhau, dưới lũy tre màu đen sẫm? Họ đứng sát
lại mỗi lúc một gần thêm, để rồi có hai mà tưởng như
thành một. Tiếng họ thì thầm nhẹ hơn lá tre đang rụng.
Cảnh vật chung quanh vắng lặng như tờ. Theo cơn gió nhẹ,
chị Hằng trên cao, tò mò vén bức màn tre, chiếu tý ánh sáng
vào nhìn trộm hai người. Chị vội vàng khép lại, đôi má
ửng hồng. Không
gian như ngừng thở. Gió vẫn rì rào, trăng vẫn thảnh thơi.
Chị Hằng dường như còn đang lúng túng với hình ảnh vừa
thấy, quên vẩy chút ánh sáng xuống con đường làng ngoằn
ngoèo uốn khúc. Chị còn nghe vẳng vẳng bên tai : Hoa
lá ngây tình không muốn động Lòng em hồi hộp, chị Hằng ơi... (Hàn
Mạc Tử) Chỉ
thốt lên được vài câu như thế, tiếng người thôn nữ dường
như tắt lịm trong đêm. Những cảnh hẹn hò thầm kín này
xẩy ra đây đó trong xóm làng VN từ cái thuở người thôn
nữ còn mặc váy sồi đen, với sợi thắt lưng điều, yếm
hồng với nón quai thao, sợi dây “tích bạc“ dắt cạp váy
lủng lẳng bên hông. Có phải đấy cũng là hình ảnh đặc
trưng của thôn quê ta vào những đêm trăng, nhất là vào
những ngày mùa gặt hái không nhỉ? Ta
hãy trở lại với đám đông, với tiếng cười đùa của các
chị em gánh nước về nhà. Trên đường, theo sau là những chàng
trai đưa lời ong bướm. Những câu ca dao, câu vè, hay câu đố
được đem ra tranh tài cao thấp. Tiếng cười có khi ròn tan,
có khi nũng nịu trữ tình. Vài con trâu trở về chuồng muộn.
Theo sau trâu, bác nông phu đeo cầy, thủng thỉnh ghé giếng
rửa chân. Con nghé nghển cổ nhìn sao lấp lánh. Thỉnh
thoảng đâu đó, tiếng chó sủa trăng vang trong xóm tối. Vài
con chim ăn đêm buông những tiếng kêu rời rạc. Ta hãy thưởng thức những vần thơ của thi sĩ Đoàn Văn Cừ : Tiếng
võng trong nhà kẽo kẹt đưa, Đầu
thềm con chó ngủ lơ mơ. Bóng
cây lơi lả bên hàng dậu, Đêm
vắng, người im, cảnh lặng tờ. Ông
lão nằm chơi ở giữa sân, Tầu
cau lấp loáng ánh trăng ngần, Thằng
cu đứng vịn bên thành chõng, Ngắm
bóng con mèo quyện dưới chân Bên
giếng, dăm cô gái xứ quê Từng
đàn vui vẻ rủ nhau về, Trên
vai nặng trĩu đôi thùng nước, Kĩu
kịt đi vào lối cổng tre. Trong
xóm giờ lâu quá nửa đêm, Tiếng
chày giã gạo đã ngừng im, Trăng
tà hạ xuống ngang đầu núi, Đom
đóm bay qua giải nước đen. Tiếng
ốc trên chòi rúc thiết tha, Gió
lay cót két rặng tre già, Sao
trời từng chiếc rơi thành lệ, Sương
khói bên đồng ủ bóng mơ. Đất
nước ta đẹp đẽ quá, đẹp từ góc phố, đẹp từ góc làng.
Đất nước chúng ta như gấm như hoa. Con người chúng ta lớn
lên trong tình nhân bản, lấy con người làm gốc. Đất nước
chúng ta dù có khó khăn đến đâu, với những con người ấy,
với mảnh đất linh thiêng ấy, chúng ta sẽ có thanh bình như
những đêm hè và sẽ tồn tại, bền vững như bước chân
dựng nước và giữ nước của tiền nhân. Chúng ta vẫn mong
ngày ấy sớm trở về trên quê hương chúng ta. Ta
xoay qua một vài hình ảnh khác của mùa hè nhé. Nói
đến hè, hình ảnh mà ta dễ tìm thấy nhất vẫn là những
ngày thần tiên của tuổi học trò: Nghỉ hè. Trong chúng ta,
hỏi ai không thích nghỉ hè. Học trò nhỏ cũng thích, học trò
lớn cũng thích. Người lớn như chúng ta cũng thích (chỉ
trừ “nghỉ việc” (lay off)). Ba
tháng nghỉ hè, đối với học trò, đây mới thật là mùa xuân.
Ta hãy trở lại với mái truờng xưa trong những ngày sắp
nghỉ hè. Bạn bè đưa nhau vội vã những cuốn “lưu niệm”
để ghi lên đó những kỷ niệm, những nhớ nhung quyến
luyến. Những cánh hoa phượng được gài vào cuốn sổ,
những tấm hình trao nhau vội vã, với những giòng chữ thân
thương “Đừng quên nhau nhé“ và cùng hẹn gặp lại nhau
trong niên học tới. Những bức thư tình cũng được trao nhau
ngập ngừng. Mối tình đã được ôm ấp trong bao tháng, nay
đã đến lúc phải ngỏ lời. Can đảm lên, đôi khi dù chỉ
“một lần cuối, một lần cuối cùng rồi thôi ...”
như tiếng nhạc lòng của Vũ Thành An. Ta
hãy nghe nhà thơ Xuân Tâm diễn tả sự vui mừng của ông đến
chừng nào khi biết ngày học hôm nay là ngày cuối cùng của
niên học để bước vào thời gian nghỉ ngơi, đùa nghịch. Sung
sướng quá, giờ cuối cùng đã hết, Đoàn
trai non hớn hở rủ nhau về. Chín
mươi ngày nhảy nhót ở miền quê, Ôi
tất cả mùa xuân trong muà hạ. Còn
cái gì sung sướng cho bằng khi những cậu học trò làng lên
tỉnh học, nay được về sống với cha mẹ, anh em thân thương.
Về với ruộng đồng, về với những cảnh vật cùng những
sinh hoạt thôn quê mà chàng trai đã phải tạm xa. Với những
con sông uốn khúc quanh làng, chàng trai sẽ cùng chúng bạn bơi
lội, nô đùa. Chàng sẽ tha hồ hưởng những hương vị của
cây trái. Những chùm nhãn vàng óng ả như mời chào, quả mít
chín tỏa hương thơm quyến rũ, chùm khế ngọt đong đưa,
mấy trái ổi chín... như đợi chàng nếm thử. Cô hàng xóm
nho nhỏ ngày nào nay vừa chớm lớn, bắt chàng trèo lên cây
muỗm đầu ngõ hái quả để cô em ăn với muối ớt, nhăn
mặt vì chua. Và để rồi những mối tình thầm kín phát sinh,
tình trong như đã, mặt ngoài còn e. Trong
khoảnh khắc sách, bài là giấy cũ, Nhớ
làm chi, Thầy mẹ đợi em trông. Trên
đường làng huyết phượng nở thành bông, Và
vườn rộng nhiều trái cây ngon ngọt. Nhà
thơ Trần Trung Phương vui chơi với mùa nghỉ hè của ông : Năm
năm đến vụ hè Về
đón gió đồng quê, Chiều
chiều ra ao tắm Tối
thả diều trên đê
Sáng dậy ra bờ ao Xem
gió rỡn nắng đào, Nghe
gió đồng khẽ thổi Tàu
lá chuối lao xao Nhớ
những buổi đi câu, Anh
nắng dài bên cầu; In
đáy hồ trong vắt Bóng
cây si gội râu Có
những buổi chiều vàng, Một
mình đi lang thang, Mơ
màng nghe tiếng hát Trẻ
chăn trâu trong làng Có
những hôm mưa to, Xem
lá tre thả đò; Ngồi
trên dòng nước đỏ Tôi
làm bao nhiêu thơ Năm
nay lại nghỉ hè Nghe
tiếng gọi đồng quê
Bao cảnh trời tươi đẹp Quyện
hồn tôi say sưa. Không
phải mùa hè đều đẹp cho tất cả mọi người. Mùa hè cũng
còn là những buổi chia tay bịn rịn, nhớ thương, đôi người
cách biệt dù chỉ trong ba tháng. Những cánh thư hồng, thư
xanh mực tím gửi đến nhau phất phới. Trong
những cánh thư này người ta thổ lộ tâm tình và cũng lẫn
những lời xin lỗi khi sắp sửa chia tay:
Hôm nọ em biếng học Khiến
cho anh bất bình, Khẽ
đánh em cái thước Vào
bàn tay xinh xinh...
Giận anh em ủ rũ Từ
hôm đó mà đi, Anh
hỏi em không đáp Anh cười em ngoảnh đi... (Nguyễn
Xuân Huy) Những
bức thư như thế được chuyển đi. Và rồi, với những ngày
vui trước mặt, lòng người cũng dễ thứ tha. Hôm
nay em đã cười Nũng
nịu đến “xin lỗi” Được
thể anh làm cao “Sao
em không giận mãi” Nhưng
hỡi ôi! mùa hè cũng là mùa thi cử. Thi ơi là thi, thương mi
làm chi. Bao nhiêu tiếng cười đắc thắng, và cũng bên cạnh
đó bao tiếng cười gượng gạo hòa trong nước mắt. Rong chơi
mãi, rồi cũng chán, rồi lại nhớ trường, rồi nhớ bạn,
nhớ thầy. Mong
mãi sao không chóng hết hè! Nghỉ
nhà chơi mãi cũng buồn ghê! Sớm
không thầy học, chiều không bạn Không
khí quanh tôi thở nặng nề! Tôi
muốn trông ngay thấy bóng trường
Và bao bạn học của tôi đương Chuyện
trò hớn hở vui chân bước, Tiếng
guốc khua vang khắp vỉa đường. Tôi
quên sao được lớp tôi ngồi, Ánh
sáng xiên vào một ít thôi Có
bóng cây bàng che mát rượi, Trên
cành ríu rít tiếng chim vui. Tôi
nhớ những ngày dưới bóng cây Nô
đùa cùng mấy bạn thơ ngây, Đánh
chuyền, ca hát, cười, reo, nhẩy Hay
đứng sân trường nhá bánh tây Hôm
nay chợt nhớ đến trường tôi Thấm
thoắt chơi rong một tháng rồi. Còn
tháng rưỡi hè, lâu quá nhỉ ! Ai
quay trái đất gấp dùm tôi. (TTP) Kỉ
niệm rõ nhất của mùa hè vẫn là kỷ niệm của tuổi học
trò. Mà tuổi học trò không phải chỉ biết đùa nghịch, mà
còn là tuổi của mơ mộng, của những lý tưởng cao đẹp
lấp biển vá trời, của những hình ảnh tương lai cao chất
ngất. Và điều đáng nói nhất, ấy là tuổi của yêu đương,
của chinh phục. Tuổi của buồn, của vui trước những mối
tình thầm kín. Thời
gian thấm thoắt trôi mau. Nay tôi chưa già, nhưng không còn
trẻ nữa (hưu non) để có những mơ mộng viển vông. Nghĩ
lại thời xa xưa ấy thật buồn cười với những ngô nghê
vụng dại, nhưng cũng thật dễ thương. Dù sao, đấy cũng là
kỷ niệm đáng nhớ của một đời người. Tôi biết trân quý
những kỷ niệm đó và ôm ấp nó như ôm ấp một người tình.
Tôi đã từng âm thầm lê bước trong đêm khuya qua cửa nhà cô
hàng xóm và chỉ để mong được nhìn chút ánh đèn nơi nàng
đang học leo lắt hắt ra qua khe cửa sổ. Giản dị thế thôi!
Thế thôi, nhưng không thể thiếu cái ánh sáng ấy vào những
đêm hè tôi không ngủ được vì nhớ nhung. Thời đó tôi đã
có những lần ước mơ được nàng kề đầu vai tôi khẽ hát
những bản tình ca quan họ “người ơi, người ở đừng
về...” Sống
nơi quê người, hình ảnh quê hương vẫn là những hình ảnh
sống động nhất và có một sức mạnh mãnh liệt nhất để
cuốn hút ta vào, và cuốn ta về với tình tự quê hương.
Một hình ảnh, một âm thanh hay một mầu sắc nào đó, đều
có thể đem ta về kỉ niệm, nhất là kỉ niệm của thời thơ
ấu hay kỉ niệm của quê hương. Trở lên ĐẦU TRANG
|